De verdozing van Nederland
‘Als je het Nederlandse landschap laat opslokken, zijn Nederlanders hun identiteit kwijt.’ Met die woorden luidt Adriaan Geuze in Het Parool de noodklok. Opnieuw. Al enkele jaren laakt de landschapsarchitect in de media namelijk de manier waarop Nederland met zijn landschap omgaat: het staat in de verkoop en (X)XL vastgoed neemt in rap tempo bezit van de polder. Het gevolg is een ‘miezerland’ met een verdoost landschap zonder enige franje.
De opkomst van de grote grijze doos
Moerassen, geuldalen, laagvenen, waterlinies, duinen en wadden: Nederland heeft het allemaal. Natuurmonumenten gaat zelfs een stap verder en stelt dat er ‘geen land ter wereld qua landschap zo gevarieerd als Nederland’. De vraag is echter voor hoelang nog? Want waar de oppervlakte van de natuur in ons land de afgelopen zestig jaar ruim 44 procent afnam, groeide de oppervlakte met bedrijventerreinen in de laatste vijftien jaar juist met 30 procent (bron: Natuurmonumenten).
Het is illustratief voor de opkomst van de grote grijze doos, zoals De Volkskrant het in 2018 mooi verwoordde. Eind 2020 staan er in Nederland 189 datacenters en ruim 2215 distributiecentra, goed voor respectievelijk 378.000 én liefst 37 miljoen vierkante meter oppervlakte. En dat is zeker nog niet het einde, want grote bedrijfshallen blijven ‘booming business’.
‘Het verval van ons landschap is ongekend hoog’
Volgens Geuze, die ook als buitengewoon hoogleraar landschapsarchitectuur aan de Universiteit van Utrecht verbonden is, staat de ‘verdozing van Nederland’ symbool voor de manier waarop Nederland zijn landschap in de verkoop gooit. Met alle gevolgen van dien: ‘Het tempo van het verval van ons landschap is ongekend hoog en extremer dan in alle andere landen van Europa. In één generatie zul je ons landschap vanaf de snelweg of vanuit de trein niet meer herkennen. Hallen, geluidswallen, bedrijvenparken, kassen, zonneparken, windmolens, billboards, het sublieme perspectief van onze horizon met lage luchten verdwijnt.’
Een recent rapport van het College van Rijksadviseurs onderschrijft het doemscenario van Geuze en het feit dat Nederland momenteel een soort van Russisch roulette speelt met zijn landschap. De adviseurs roepen de overheid en gemeenten dan ook op om per direct actie te ondernemen tegen de snelle toename van (X)XL vastgoed. Hoe? Door strengere eisen te stellen aan de komst van nieuwe distributie- en datacentra. ‘Het moet minder, compacter, geconcentreerder en multifunctioneler’, luidt de conclusie van het rapport.
Daar ligt ook direct een schone taak voor landschapsarchitecten: zorgen dat de identiteit en diversiteit van het Nederlands landschap ook voor toekomstige generaties behouden blijft. ‘Als je de grachtengordel afbreekt, zijn Amsterdammers heel ongelukkig, als je het Nederlandse landschap laat opslokken, zijn Nederlanders hun identiteit kwijt’, aldus Geuze. ‘Vraag aan buitenlanders wat Nederland is en ze noemen sloten, dijken en het zelfgemaakte polderland. Als we dat niet meer kunnen beleven, is dat vrij ernstig.’